Φεγγαρόλογα και φεγγαροτράγουδα τ’ Αυγούστου στην Κνωσό. 2018
Ας ακούσουμε την απολογία της Σελήνης σε μια φανταστική δίκη με συγκατηγορούμενη την Ποίηση. Κατήγορος ήταν η Λογική:
Κύριοι δικαστές, αγαπητοί άνθρωποι,
Ξέρω καλά πόσο σας
αρέσει να είστε το αμετακίνητο κέντρο του Σύμπαντος και τα ουράνια αντικείμενα
να περιφέρονται γύρω σας. Χιλιάδες χρόνια ζήσατε με αυτή την αυταπάτη θεωρώντας
την ως μία και μοναδική Αλήθεια. Εμένα με ταξινομείτε στα ουράνια αντικείμενα.
Με θεωρείτε κάτοικο του Ουρανού. Πρέπει όμως να σας πω ότι εγώ εσάς βλέπω στον
Ουρανό. Βλέπω μια Γη να περιφέρεται γύρω μου και να με κατασκοπεύει. Αυτό όχι
μόνο δεν με ενοχλεί, αλλά νιώθω και ικανοποίηση που είμαι δεμένη μαζί σας με το
«άθραυστο καραβόσκοινο» της παγκόσμιας έλξης, που είμαι δεμένη με το μοναδικό
πλανήτη της ηλιακής μας οικογένειας που έχει κορομηλιές, πρωτοβρόχια, αλκυόνες
αλλά και ανθρώπινες υπάρξεις. Ειδικά αυτές με συγκινούν ιδιαίτερα. Ξέρω πως
εσείς οι άνθρωποι με συμπαθείτε ή τουλάχιστον δεν σας είμαι αδιάφορη. Ειδικά
εκείνη τη μια φορά το μήνα που εμφανίζομαι ως Πανσέληνος, εκατομμύρια άνθρωποι
αισθάνονται κάτι. Ορισμένοι μιαν ανεξήγητη εσωτερική δόνηση, άλλοι νιώθουν την
ανάγκη να ερωτευτούν, μερικοί νιώθουν μοναξιά, άλλοι καταφεύγουν στο πιάνο και
αρχίζουν να παίζουν, άλλοι ψάχνουν για το σαξόφωνό τους ή για τις ακουαρέλες
τους, ενώ άλλοι πάλι νιώθουν την ανάγκη να σιωπήσουν και να στοχαστούν. Όσο για
το αν είμαι η Σελήνη του Γαλιλαίου ή του Σαίξπηρ, ο Ουίλιαμ τα είπε τόσο καλά
ώστε δε θα προσθέσω κάτι. Για τον καθένα σας είμαι αυτό που εκείνος μπορεί να
διακρίνει, είτε με γυμνό μάτι είτε με το τηλεσκόπιο του σινιόρ Γαλιλαίου, είτε
με το τόσο πολύτιμο «βλέμμα της αίσθησης». Και σε τελευταία ανάλυση, αυτό που
είμαι για τον καθένα είναι αυτό που εκείνος μπορεί να εσωτερικεύσει.
Η Σελήνη στη μυθολογία των Ελλήνων ήταν φεγγαροθεά, προσωποποίηση του ομώνυμου ουράνιου σώματος, του φεγγαριού, που είναι ο μοναδικός δορυφόρος της Γης. Πατέρας της αναφέρεται ο τιτάνας Υπερίωνας, ή ο τιτάνας Πάλλαντας και μητέρα της η Τιτανίδα Θεία. Κάθε δειλινό ανατέλλει και με το άρμα της κάνει βόλτα στον ορίζοντα όλη τη νύχτα.
Η Σελήνη είχε τα ονόματα Αίγλη
(λαμπρή), Πασιφάη (ολόφωτη), Μήνη (μαινόμενη), Φοίβη (φωτεινή). Οι σεληνιακές φάσεις, της Νέας Σελήνης, της
Πανσελήνου και της Σελήνης στη χάση, συνδέθηκαν με την Άρτεμη (παρθένος), τη
Σελήνη (γόνιμη μητέρα) και την Εκάτη (γριά), αντίστοιχα. Η σελήνη Άρτεμη είναι
το αντίστοιχο του Ήλιου Απόλλωνα.
Οπως όλοι οι θεοί, η Σελήνη είχε ερωτικές περιπέτειες. Από την ένωσή με τον αδελφό της Ήλιο γεννήθηκαν οι Ώρες. Από την ένωσή της με τον Αέρα γεννήθηκε η Έρση, η Δρόσος.
Ο μεγάλος της έρωτας είναι ο όμορφος βασιλιάς της Ήλιδας Ενδυμίωνας, που κέρδισε την αιώνια νεότητα και αθανασία από τον Δία, σε κατάσταση αιώνιου ύπνου σε μια σπηλιά στην ακρογιαλιά. Αφού τελειώνει την καθημερινή βραδινή της περιπλάνηση πάνω στον κύκλο του ουρανού, φεύγει και πηγαίνει να συναντήσει τον μεγάλο της έρωτα, τον ωραίο Ενδυμίωνα. Εκεί η ερωτευμένη Σελήνη τον γεμίζει χάδια και φιλιά. Ο νέος άντρας, που είναι θεός του ύπνου, δεν ανταποκρίνεται με το ίδιο πάθος, μισοναρκωμένος όπως είναι σχεδόν μόνιμα, αφού κοιμάται. Τότε αυτή φεύγει χλωμή και θλιμμένη, ενώ τα σκυλιά του Ενδυμίωνα την αποχαιρετούν αλυχτώντας.
Θρύλοι και ιστορίες για την πανσέληνο
Οι θρύλοι για την επίδραση της πανσελήνου στον άνθρωπο
ξεκίνησαν το Μεσαίωνα, όταν πίστευαν ότι οι άνθρωποι μεταμορφώνονται σε
λυκανθρώπους, ακόμα και σε βρικόλακες όταν είχε πανσέληνο. Όταν υπάρχει
πανσέληνος και συμβαίνει κάτι περίεργο συνδέεται αμέσως με το φεγγάρι! Η θεωρία
του "σεληνιασμού" και των μυστικών δυνάμεων της πανσελήνου ήταν
διαδεδομένη. Γίνεται λόγος για αυτοκτονίες, ανθρωποκτονίες, τροχαία ατυχήματα,
χωρισμούς, ανατροπές και εντάσεις.
Η πανσέληνος προκαλεί αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές στον άνθρωπο, ίσως εξαιτίας της επιρροής που έχει η σελήνη στο νερό. Δεν αφήνει ανεπηρέαστα όχι μονάχα ζώα και φυτά αλλά και φυσικά φαινόμενα. Στην Ελλάδα, προκαλεί την άμπωτη και την παλίρροια στον πορθμό του Ευρίπου. Στην πανσέληνο του Αυγούστου του 1924 είχαμε την ως τώρα μεγαλύτερη ταχύτητα (9 ναυτικά μίλια) των θαλασσινών ρευμάτων, ενώ έγινε ταυτόχρονα και έκλειψη Σελήνης.
Οι αλλαγές στην όψη της Σελήνης οδήγησαν στα πρώτα ημερολόγια
του πρωτόγονου ανθρώπου και σήμερα ακόμη είναι η βάση του ημερολογίου μας. Ένα
από τα ονόματα της, η Μήνη, έδωσε το όνομα στη χρονική διάρκεια ενός μήνα (28
μέρες). Η διαδοχή των σεληνιακών φάσεων ρύθμιζε τις γεωργικές ασχολίες. Για
τους αρχαίους Έλληνες η δύναμη της Σελήνης αντιπροσωπευόταν από την σκοτεινή Εκάτη. Οι τελετουργίες αυτής της φοβερής
θεάς γίνονταν τη νύχτα με σκοπό τον εξευμενισμό της, για να αποτραπεί η οργή
της και το κακό που προκαλούσε.
Πίστευαν ότι η επαφή με τη σκοτεινή πλευρά της σεληνιακής
θεάς ήταν το μόνο μέσο για την επιτυχία της μαγείας. Αποκλειστικότητα της Σελήνης
ήταν η μαγεία που σχετιζόταν με τον έρωτα, τη μεταμόρφωση, τα γιατρικά, τις
ισχυρές θεραπευτικές ή καταστροφικές ουσίες.
Τα τζιτζίκια μαγεμένα ξεγελιούνται και συνεχίζουν το ξέφρενο
τραγούδι τους μέσα στη νύχτα που λάμπει σαν μέρα.
«Φωτάει το ξεφεγγάρωμα τ' ολόφεγγο σα μέρα, φεγγάρι καλοκαιρινό, τ' αυγουστιανό φεγγάρι», λέει ο ποιητής Σπήλιος Πασαγιάννης (4 φορές η λέξη φεγγάρι σε δυο στίχους).
Το αυγουστιάτικο φεγγάρι είναι το πιο όμορφο, το πιο λαμπρό,
το πιο αισθαντικό.
«Του Αυγούστου το
φεγγάρι παρά λίγο μέρα κάνει».
Πηγή και σύμβολο γονιμότητας, το πιο θηλυκό αστέρι σκορπάει μαγεία και με το χλωμό ασημένιο φως του δημιουργεί μοναδική υποβλητική ατμόσφαιρα στη σκοτεινή απεραντοσύνη της νύχτας. Στη θάλασσα, ο μαλαματένιος δρόμος που σχηματίζει σε ακολουθεί όπου και αν πας και είναι γεμάτος υποσχέσεις έτσι καθώς γίνεται χρυσά θρύψαλα που λαμποκοπάνε (πυγολαμπίδες).
Το φεγγάρι δεν είναι «πηγή ζωής», όπως ο ήλιος, όμως του κλέβει το φως, γιατί το ίδιο δεν έχει δικό του φως, είναι ετερόφωτη και παθητική. Αυτό που βλέπουμε σαν φωτεινό σώμα είναι η αντανάκλαση από το φως του ήλιου που πέφτει επάνω της.
«Φοράει την προσωπίδα
του Ηλίου», λέει ο Οδυσσέας Ελύτης.
Ο Ήλιος είναι η ζωή, το απαραίτητο,
το χρήσιμο, η λογική. Το Φεγγάρι είναι η ομορφιά, το περιττό, η φαντασία, το
υποκειμενικό κρυμμένο μονοπάτι στα τρίσβαθα της ψυχής μας, καμιά φορά
επικίνδυνο. Τα μάτια, τα μαλλιά, το σώμα της γυναίκας λουσμένα στο φως του
φεγγαριού γίνονται ακαταμάχητα.
«Σαν τι το θέλει η μάνα σου τη νύχτα το λυχνάρι, αφ' έχει μες στο σπίτι της τ' Αυγούστου το φεγγάρι;»
τραγουδάει ο ερωτευμένος.
Στη γέμιση του φεγγαριού μου κάνανε τα
μάγια, μήτε γιατροί με γιάτρεψαν μήτε παπάς με τ' άγια.
Ο Πλούταρχος έλεγε ότι η Σελήνη είναι
η κατοικία των καλών ανθρώπων μετά τον θάνατό τους. Ζούνε εκεί όχι απόλυτα
ευτυχισμένοι, απαλλαγμένοι όμως από έγνοιες, ως τον δεύτερό τους θάνατο. Γιατί
πίστευε ότι ο άνθρωπος πεθαίνει δύο φορές και ότι η Σελήνη είναι η κατοικία των
ανθρώπινων όντων ανάμεσα στη μετεμψύχωση και στον δεύτερο θάνατο.
Το χρώμα του φεγγαριού είναι το ασημί (καμιά φορά μοιάζει ασημοκίτρινο), αφού το ασήμι ήταν το μέταλλο της Σελήνης, όπως του Ήλιου είναι το κόκκινο, αφού το χρυσάφι ήταν το μέταλλο του.
Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης γράφει:
Έν’ ασημένιο κέρμα το φεγγάρι, που κάποτε τινάξανε στο διάστημα οι θεοί,
κορώνα γράμματα την τύχη παίζοντας αυτού του κόσμου,
εν’ ασημένιο κέρμα που δεν έπεσε ποτέ, αλλ’ έμεινε
εκεί, μετέωρο, στο χάος.
Γι’ αυτό και δεν αποφασίστηκε ακόμα η τύχη αυτού του
κόσμου,
γι’ αυτό κι αδιάκοπα κοιτάμε μ’ αγωνία το φεγγάρι,
μην πάει και πέσει απ’ του χαμού μας την πλευρά.
Παλιά ο κόσμος προσπαθούσε να εξηγήσει
περισσότερο με τη φαντασία παρά με την επιστήμη τι ήταν τα σημάδια που
φαίνονται πάνω στο γεμάτο φεγγάρι. Γνωστή είναι η ιστορία για τα σημάδια που
άφησε ο Κάιν όταν σκότωσε τον αδελφό του Αβελ. Άλλοτε πάλι έλεγαν ότι το
φεγγάρι περπατούσε στη γη και ζητιάνευε. Μπήκε σε σπίτι να ζητήσει ψωμί, η
νοικοκυρά πάνιζε τον φούρνο, θύμωσε που το είδε ξαφνικά μπροστά της και του
πέταξε το πάνιστρο με το φτυάρι στο πρόσωπο. Να τα σημάδια του.
Το σκοτεινό βλέμμα του
ερωτευμένου έχει πάρει τη θλίψη από το φεγγάρι, τραγουδά η Τζένη Καρέζη.
Ο άνθρωπος προσπαθεί να βγει από τη σφαίρα του και να
αναζητήσει καινούργιους κόσμους μέσα στο Σύμπαν, που τον ελκύει σαν το ορφανό
τους άγνωστους γονείς του. Γι' αυτό όχι μονάχα οι ερωτευμένοι μένουν εκστατικοί
αγναντεύοντας με τις ώρες το γεμάτο φεγγάρι, αλλά και οι τέχνες και τα γράμματα
το έχουν πηγή ατέλειωτης έμπνευσης.
Φυσικά η ποίηση έχει τον
πρώτο λόγο:
Παινέματα στην ομορφιά της κοπελιάς
Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη
Έχεις ελιά στο μάγουλο, κι ελιά στην αμασκάλη,
καταμεσής στα στήθια σου, τ’ άστρη και το φεγγάρι.
Εσύ ‘σαι ένας Ήλιος Φεγγάρι λαμπερό,
μου θάμπωσες το φως μου και δεν μπορώ να διώ.
Οι ερωτευμένοι ζητούν απ’ τη Σελήνη να τους φανερώσει τον (την) αγαπούν:
Αυτού ψηλά που περπατάς, και χαμηλά λογιάζεις,
Μην είδες τον ασίκη μου, τον άντρα της καρδιάς μου
που είναι εις στην ξενιτιά, κι εγώ δεν βρίσκω
αλησμονιά.
Εψές προχτές τον είδαμε με μι’ άλλη στο πλευρό του
να μην τον καρτερείς να πας να παντρευτείς.
Το φεγγάρι αναφέρεται στα νανουρίσματα:
Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι,
κοιμήσου που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.
Φεγγάρι μου ολοστρόγγυλο, που πας να βασιλέψεις,
τη μάνα αφήνεις
σκοτεινά κι αλλού θα πας να φέξεις.
Μικρή φεγγαροπρόσωπη, του ήλιου θυγατέρα,
συ μ' έκανες κι αρνήθηκα και μάνα και πατέρα,
Φεγγάρι μου αργά αργά τα βήματα σου κόψε
κι άκου το κλάμα μιας καρδιάς που χώρισε απόψε.
Ρίξ’ τον καημό μου σε γιαλό καημός να μην τον πάρει
φίλε πιστέ του έρωτα και κοσμογυρισμένο",
μάτια που μας ζηλεύουνε κι όλα στη φόρα βγούνε",
"Με το φεγγάρι σού’ πεψα παραγγελιά κερά μου
όσο το συντομότερο να ξαναρθείς κοντά μου",
και πες της πως της συγχωρώ τα πρωτινά τση λάθη",
μπας δεις και την αγάπη μου πίσω να τη γυρίσεις",
γιατί με τρώει η έγνοια σου και δεν θα ξημερώσω",
τη μέρα που εσμίξαμε θα γράψω για σημάδι",
που είπες απ’ τα χέρια μου άλλος δεν θα σε πάρει"
«Αν ήμουνα του φεγγαριού μαλαματένια αχτίδα,
Θα χώνευα κρυφά κρυφά μες στα μαλλιά σου τα χρυσά να
γένω μια πλεξίδα...»
λέει ο Αριστοτέλης
Βαλαωρίτης.
«... ροδόσταμα και σπέρμα γίνοντ' ένα σαν λούζουν
την Ελλάδα τα φεγγάρια»,
τραγουδάει σε
ερωτικό παραλήρημα ο Νίκος Εγγονόπουλος.
Το φεγγάρι όμως πολλές φορές γίνεται
ενοχλητικό γιατί μπορεί και χώνεται παντού με αναίδεια.
«Σβήστε τα φώτα, σβήστε το φεγγάρι,
τον πόνο μου μη δει», τραγουδάει σε άλλο τραγούδι
μελαγχολικά η Μελίνα του Μάνου Χατζιδάκι.
«Σβήστε το φεγγάρι
γιατί θέλω να κοιμηθώ», ουρλιάζει πάνω στο σκυλόσπιτό του ο
αυθάδης Σνούπι, σύμβολο της παιδικής εγωπάθειας και αφέλειας.
ΜΑΡΙΑ:
Έγραψε αισθησιακά η Εύα Βλάμη στο
βιβλίο της «Στον αργαλειό του Φεγγαριού».
Βασίλεψε η Σελήνη πια κι η Πούλια χαμηλώνει.
Μεσάνυχτα, ο καιρός περνά κι εγώ κοιμάμαι
μόνη.
Ο Διονύσιος Σολωμός στον Κρητικό
Δεν είν᾿ πνοή στον ουρανό, στη θάλασσα, φυσώντας
ούτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώντας,
όμως κοντά στην κορασιά, που μ᾿ έσφιξε κι εχάρη,
ἐσειόνταν τ᾿ ολοστρόγγυλο καὶ λαγαρό φεγγάρι·
καὶ ξετυλίγει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνει,
κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Έτρεμε τὸ δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της,
στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.
Δε σκέφτηκες ότι μια νύχτα κρυφά, στις μύτες των ποδιών μου
Πήρα όλα τα οστά μας και τα βούτηξα – ας μην το μάθουν σε παρακαλώ - στο
φεγγάρι
Τώρα ας τραγουδήσουμε το φεγγάρι
Κανείς δεν θα μας πει ότι το περιέχουμε σαν έμβρυο, η γνωστή ιστορία ότι
τα έμβρυα μεγαλώνουν
Και στο τέλος αποχωρίζονται απ’ τις μητέρες τους. Θα επαναληφθεί κι εδώ.
Και τότε μ’ έκπληξη οι συγγενείς οι φίλοι κι εμείς οι ίδιοι ακόμα θα
πηγαίνουμε το φεγγάρι περίπατο
Θα το τραγουδάμε και θα μας τραγουδάει. Θα το ‘χουμε στα χέρια μας
Στο μυαλό μας στη συνήθεια να ξυπνάμε πρωί Δεν γίνεται λόγος για τη σκέψη
Αυτή ανέκαθεν είναι το φεγγάρι Και κάτι άλλο
Αν σε ρωτήσουν να τους πεις το μυστικό, Πες τους ένα ψέμα:
Υπάρχει ένα και μοναδικό φεγγάρι Αυτό που είναι στον ουρανό.
Κι εσύ αρχαία λυπημένη Σελήνη
ακούμε καμιά φορά τη φωνή σου
σαν τη φωνή εκείνων που δεν θα ξανακούσουμε ποτέ.
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα
ΡΩΜ. Κυρά μου, μα το ευλογημένο αυτό φεγγάρι
που ασημοβάφει τις κορφές των δέντρων –
ΙΟΥΛ. Όχι , μην παίρνεις όρκο στο
φεγγάρι, το άστατο,
που με τον μήνα αλλάζει κάνοντας το γύρο του,
μήπως κι η αγάπη σου αλλάξει σαν κι αυτό.
Ο μεγάλος ποιητής Γιάννης Ρίτσος διηγείται ένα όμορφο παραμυθάκι στο
«Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού»
Τότε το φεγγάρι σκόνταψε στις ιτιές κι έπεσε στο πυκνό
χορτάρι.
Μεγάλο σούσουρο έγινε στα φύλλα.
Τρέξανε τα παιδιά, πήραν στα παχουλά τους χέρια το
φεγγάρι
κι όλη τη νύχτα παίζανε στον κάμπο.
Τώρα τα χέρια τους είναι χρυσά, τα πόδια τους χρυσά,
κι όπου πατούν αφήνουνε κάτι μικρά φεγγάρια στο
νοτισμένο χώμα.
Μα, ευτυχώς, οι μεγάλοι που ξέρουν πολλά, δεν
καλοβλέπουν.
Μονάχα οι μάνες κάτι υποψιάστηκαν.
Γι’ αυτό τα παιδιά κρύβουνε τα χρυσωμένα χέρια τους
στις άδειες τσέπες,
μην τα μαλώσει η μάνα τους που όλη τη νύχτα παίζανε
κρυφά με το φεγγάρι.
Ευχαριστούμε
για τη χαρά που μας δώσατε να παρουσιάσουμε τα αυγουστιάτικα φεγγαρόλογα και
φεγγαροτράγουδα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου