To καθεστώς Μεταξά

 

To καθεστώς Μεταξά: ομοιότητες και διαφορές από τον ιταλικό φασισμό και το γερμανικό ναζισμό.

Συνήθως αναφερόμαστε στο καθεστώς της 4η Αυγούστου ως μοναρχοφασιστική ή βασιλομεταξική δικτατορία. Με το γερμανικό ναζισμό και τον ιταλικό φασισμό μοιάζει στο ότι οι δικτάτορες Χίτλερ και Μεταξάς, πριν καταλύσουν το προηγούμενο καθεστώς έγιναν κυβερνήτες με την ανοχή ή/και την έγκριση του βασιλιά (Ιταλία, Ελλάδα), του προέδρου της δημοκρατίας (Γερμανία), της βουλής και των (πλην ΚΚΕ) κομμάτων. Ο Μεταξάς δεν αναδείχθηκε από ναζιφασιστικές κινητοποιήσεις, όπως ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ, αλλά ήταν αρχηγός ενός μικρού ακροδεξιού βενιζελογενούς κόμματος, που είχε υπάρξει επιτελάρχης του στρατού και υπασπιστής του Κωνσταντίνου. 

Η μεταξική δικτατορία βασιζόταν στις παραδοσιακές συντηρητικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας και όχι σε δυναμικά φασιστικά κόμματα. Στο μεσοπόλεμο ο εθνικός διχασμός του 1915 εξακολούθησε να 'ναι κυρίαρχος. Όμως το διχασμό του πολιτικού κόσμου γεφύρωνε ο πανικός της κοινωνικής ανατροπής και ο φόβος της αριστεράς και του κομμουνισμού. Για την αντιμετώπιση τέτοιας εξέλιξης τα αστικά κόμματα κινήθηκαν προς αντιδραστικές λύσεις (ιδιώνυμο Βενιζέλου το 1929, πραξικοπήματα, σταδιακή διάλυση συνδικάτων και δίωξη κάθε επαναστατικής ιδέας). Στην Ελλάδα οι φιλοφασιστικές οργανώσεις είχαν ελάχιστη επιρροή. Αναπτύχθηκε όμως ενας εκλεκτικιστικός θαυμασμός  για τα επιτεύγματα της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας στους κύκλους των πολιτικών και των διανοουμένων και στις δυο πλευρές του διχασμένου πολιτικού κόσμου. Η ιδέα της δικτατορίας φαινόταν ελκυστική, ακόμη και στο Βενιζέλο και τον Πλαστήρα (ναι αυτούς που είχαν διώξει το βασιλιά το 22. Ο Πλαστήρας θαύμαζε το 1930 το Μουσολίνι). Το δίλημμα για την Ελλάδα ήταν «κοινοβουλευτισμός ή δικτατορία»; «προσωρινή (υποστήριζε ο Βενιζέλος) ή μόνιμη»;. 

Ο Μουσολίνι υπήρξε μέχρι το 1914 σοσιαλιστής. Μετά το Μεγάλο Πόλεμο μεταστράφηκε σε μοναρχικό και το 1919 ίδρυσε το κομμα του Φάσιο (από το λατινικό Fasces = δέσμη ράβδων, σύμβολο της τιμωρού εξουσίας στη Ρώμη). Το 1922 ηγείται από τη Νάπολη της «πορείας προς τη Ρώμη» επικεφαλής 40.000 μελανοχιτώνων. Ο Βίκτωρας Εμμανουήλ του ανάθεσε το σχηματισμό κυβέρνησης (ομοιότητα σε αυτό με την ελληνική βασιλομεταξικη δικτατορία). Μεχρι το 1925 είχε διαλύσει το κοινοβούλιο και τα κόμματα, καταργήσει τις λαϊκές ελευθερίες και εγκατάστησε τη δικτατορία του. Το 1933 δημιούργησε ένα αποτυχημένο συντεχνιακό σύστημα και στράφηκε σε κατακτητικούς πολέμους (Λιβύη, Αβησσυνία, Ελλάδα) που έφεραν και την καταστροφή της Ιταλίας.

Ο γερμανικός φασισμός δε δημιουργήθηκε μόνο από το σύμπλεγμα της ήττας του 1918, αλλά και από την ανάγκη της γερμανικής αστικής τάξης να αντιμετωπίσει την επανάσταση που την απειλούσε. Οι σπόροι του φασισμού φυτεύτηκαν, όταν οι σοσιαλδημοκράτες πρόδωσαν τη δημοκρατική επανάσταση του 1918. Τη στροφή προς το ναζισμό η γερμανική αστική τάξη θα την κάνει με την εμφάνιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 1929 - 1933, που όξυνε στο έπακρο τις κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις όχι μόνο διεθνώς, αλλά και μέσα στη χώρα.

 Ύστερα από ένα κύμα διώξεων κατά των δημοκρατών το Γενάρη του 1933 ο Χίτλερ ανάλαβε την εξουσία με τη βοήθεια του πολιτικοοικονομικού κατεστημένου. Το Μάρτη επέβαλε τη δικτατορική εξουσία του ύστερα από τη προβοκάτσια της μεγάλης πυρκαγιάς του Ράιχσταγκ, που τη χρέωσε στους αριστερούς όλων των αποχρώσεων. Ο γερμανικός «κλασικός» φασισμός ήταν ένας αχαλίνωτος επιθετικός εθνικισμός και σωβινισμός. Όλες οι ελευθερίες καταργήθηκαν και ποδοπατήθηκε κάθε ανθρωπισμός. Τα δικαιώματα των εργαζομένων κουρελιάστηκαν, μυριάδες εργάτες και ελεύθεροι διανοούμενοι κλείστηκαν στα «στρατόπεδα συγκεντρώσεως, η δολοφονία έγινε ο νέος νόμος. Ανακαλύφθηκε η παράλογη απάνθρωπη θεωρία της Αρίας φυλής.